مسئله مهاجران افغانستانی و رشد «افغان هراسی» در ایران
خبرگزاری پیگرد منطقه
نوشته شده توسط:حامیه نادری
جمعه ۲۹ جدی ۱۴۰۲
مهاجرت بخشی لاینفک از حیات اجتماعی بشر در طول تاریخ بوده است و مهاجران همیشه جزء گروه‌های مهم در جوامع مختلف بوده‌اند. ورود مهاجران به کشور میزبان غالبا با تنش‌هایی همراه بوده است و در برخی برهه‌ها جوامع میزبان رویکردها و رفتارهای سخت‌گیرانه‌ای علیه مهاجران اتخاذ کرده‌اند؛ امری که غالبا از آن تحت عنوان «مهاجرهراسی» یا «بیگانه هراسی» نام برده می‌شود. مهاجرهراسی در هر کشوری که دارای جمعیت اتباع خارجی باشد قابل مشاهده است و ایران نیز از این موضوع مستثنی نیست. متاسفانه در سال جاری حجم مهاجرهراسی به‌ویژه نسبت به اتباع افغانستانی ساکن در ایران رشد عجیبی پیدا کرد و این امر زنگ خطری برای ظهور شکاف‌های اجتماعی بین ایرانیان و مهاجران افغان در آینده می‌باشد. با توجه به اهمیت این موضوع نگارنده قصد دارد از موج اخیر مهاجرهراسی در ایران سخن بگوید و ریشه‌ها و تبعات این جریان را واکاوی نماید.
ایران از چندین دهه به این‌سو میزبان چند میلیون مهاجر افغانستانی است. جمعیت مهاجران در ایران پس از تحولات سیاسی در افغانستان و روی‌کارآمدن امارت اسلامی در این کشور، افزایش یافته است. بخش عمده از مهاجران خودشان را به‌گونه غیرمجاز به ایران رسانده و در بخش‌هایی از این کشور مسکن گزیده‌اند.
اکثر مهاجران با آنکه در این چند دهه زندگی مسالمت‌آمیزی با میزبانان شان داشته‌اند و دارند، اما اخیرادر مواردی از آنچه که افزایش آزارواذیت و محدودیت می‌خوانند شکایت دارند. از جانب دیگر حضور وسیع مهاجران در ایران با اعتراضات برخی از شهروندان ایرانی در برخی مناطق هم به همراه است. این اعتراضات معمولا وقتی بیشتر می شود که جرمی اتفاق می افتد.
در ماه میزان سال جاری خورشیدی شماری از معترضان در شهر اقبالیه در ولایت قزوین، با چوب و سنگ به خانه‌های برخی مهاجران افغانستانی حمله کردند. در آن زمان پولیس ایران اعلام کرده بود که در پیوند به این حمله 19 نفر را بازداشت کرده است.
در نهم ماه قوس ۱۴۰۲ در شهرستان میبد از توابع ولایت یزد ایران، یک روز پس از کشته‌شدن یک جوان در نزاع خیابانی با شهروندان خارجی، شمار از شهروندان ایران دست به اعتراض زدند.
این روزها برخی از کاربران ایرانی در توییتر، کارزاری را به پیش می‌برند که خواستار اخراج مهاجران افغانستانی از ایران هستند. این کاراز که با هشتگ «اخراج افغانی مطالبه ملی» به پیش می‌رود، با «هراس‌افکنی و نفرت‌پراکنی» درباره‌ی مهاجران افغانستانی نیز به همراه است.
برخی در پیوند به ناامنی و حملات در ایران، انگشت اتهام را به‌سوی مهاجران افغانستانی دراز می‌کنند. به‌عنوان نمونه، یک ماه قبل در پی حمله به یک مقر نیروهای انتظامی ایران در شهرستان راسک در سیستان و بلوچستان که منجر به کشته‌شدن 11 مأمور پولیس شد، روزنامه جمهوری اسلامی ایران «اتباع افغانی وابسته به طالبان» را متهم به دست‌داشتن در این حمله کرد. در حالی که شهرستان راسک در مرز پاکستان است و مسئولیت حمله را هم یک گروه تروریستی، متشکل از شهروندان بلوچ سنی‌مذهب ایران برعهده گرفت.
در پیوند به حمله تروریستی گروه داعش در کرمان نیز عین اتهامات علیه مهاجران در شبکه‌های اجتماعی مطرح شد، در حالی که طبق اطلاعات وزارت اطلاعات ایران، طراح حمله و مهاجان شهروندان تاجیکستانی بودند.
همچنین برخی مخالفان مهاجران ادعا دارند که مهاجران افغانستانی باتوجه به این که شمار زیادی از آنها غیر مجاز اند، در تعداد زیادی از جرایم چون قتل و سرقت دست دارند.
این ادعا چندی پیش پس از قتل داریوش مهرجویی، هنرمند و فیلم‌ساز سرشناس ایرانی و همسرش سوژه کاربران شبکه‌های اجتماعی شده بود. در آن زمان ادعا می‌شد که متهمان قتل مهرجویی شهروندان افغانستان هستند، اما مقام‌های رسمی ایران تاکنون ملیت متهمان را اعلام نکرده‌اند.
به‌تازگی نیز در مورد قتل یک مرد جوان در بوستان نهج البلاغه تهران ادعای مشابه مطرح شده است، مبنی بر این که این مرد توسط گروه از سارقان مسلح اهل افغانستان به قتل رسیده است. پولیس ایران شش نفر در پیوند به این قتل بازداشت کرده، اما درباره‌ی هویت و ملیت متهمان چیزی نگفته است.
با این حال آیا آمار جرایم مهاجران افغانستانی در ایران بالا است؟
نمی توان منکر شد که با توجه تعداد بسیار بالای مهاجران افغانستان در ایران، برخی جرایم هم توسط مهاجران انجام می شود و همه ی مهاجران افغانستان به ایران باید تلاش کنند که هر گونه جرمی به حداقل ممکن برسد چرا که از لوازم زندگی در مهاجرت رعایت مقررات و قوانین و همزیستی بایسته با کشور میزبان است و حفظ حسن چهره ی جامعه افغانی مهاجر بیش از همه بر عهده افغانی های مهاجر است. در این حال با آن که منکر وقوع برخی جرائم نباید بود اما حقیقت آن است که بررسی خبرنگار شفقنا افغانستان نشان می‌دهد که هیچ مدرکی برای اثبات ادعای سهم بیشتر شهروندان افغانستان در جرایم در ایران وجود ندارد. مسئولان ایران هم این ادعا را تکذیب می‌کنند.
به گزارش همشهری آنلاین، سردار عباسعلی، محمدیان رییس پولیس تهران چندی پیش در اظهاراتی گفته است: «این صحبت که آمار جرم و جنایت مهاجران افغانستانی در تهران بالا است، کاملا حرف اشتباهی است.»
وی ضمن رد بالا بودن آمار جرم و جنایت افغانستانی‌ها در تهران یادآور شده است: «سهم جرم و جنایت افغانستانی‌ها با تعداد آنها باید در نظر گرفته شود که به نظر پولیس، این سهم زیاد نیست و تناسب بین جرم و تعداد آنها بالا نیست.»
تداوم گفتمان ضدمهاجرتی علیه افغان‌ها می‌تواند زمینه‌ساز رشد جریانات راست افراطی و تفکرات نژادپرستانه و بیگانه هراسانه در کشور ما گردد؛ امری که در شرایط فعلی برای جامعه ملتهب، معترض و دوقطبی ایران بسیار خطرناک است. گسترش مهاجرهراسی در ماه‌های اخیر متاسفانه به ستیزهای خشن نیز منتهی شد و اگر این جریان مهار نشود می‌تواند به تعمیق شکاف ایرانیان و مهاجران افغانستانی منجر شود و تنش‌های موجود را در آینده افزایش دهد.
با توجه به مطالب ذکر شده، ضروری است دولت از انفعال کنونی خود خارج شود و با اتخاذ سیاست‌های درست و شفاف و اقناع افکار عمومی در این زمینه، جریان ضدمهاجرتی شکل گرفته را کنترل کند. برای دستیابی به این هدف لازم است دولت یک پکیج رسانه‌ای برای مدیریت افکار عمومی در زمینه مهاجرت تهیه کند و راهبردهای مشخصی را برای نقش‌آفرینی در این حوزه اتخاذ نماید. در کنار این مردم ایران نیز باید مراقب تفکرات ضدمهاجر باشند و از نشر اطلاعات کاذب در این زمینه خودداری کنند. مطالبه مدیریت صحیح مهاجرت‌ها به کشور حق مردم است اما نباید در این مسیر در دام مهاجرهراسی و مهاجرستیزی افتاد و بایستی به جای رویکرد عاطفی یک نگرش عقلانی در قبال این موضوع اتخاذ نمود.
براساس دقیق‌ترین آمار مربوط به شمار اتباع خارجی ساکن ایران که مربوط به سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 توسط سازمان آمار ایران می‌باشد، در سال مذکور 1 میلیون و 583 هزار و 979 افغانستانی در ایران زندگی می‌کردند. این رقم معادل تقریبا 2 درصد از جمعیت کل ایران در سال 1395 به شمار می‌رود.
با اینحال، احمد وحیدی وزیر کشور ایران پنجم مهر ماه در حاشیه جلسه هیئت دولت در گفت‌وگو با خبرنگاران، اتباع افغانستانی ساکن ایران را حدود 5 میلیون نفر عنوان کرد. وحیدی با تاکید بر اینکه اتباع خارجی “غیرقانونی” باید به کشور خود بازگردانده شوند، در این باره تصریح کرد: نسبت به ساماندهی اتباع خارجی اقدام خواهد شد. اتباع غیر قانونی باید به کشور خود بازگردانده شوند و کسانی که مجوز حضور دارند باید ساماندهی شوند.
از سوی دیگر آژانس پناهندگان سازمان ملل نیز شمار افغانستانی‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند را حدود 5 میلیون نفر برآورد کرده است.
وزیر آموزش و پرورش ایران نیز اوایل مهرماه از تحصیل 600 هزار دانش آموز تبعه خارجی در مدارس این کشور خبر داد. پس از اظهارات وزیر آموزش و پرورش، کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی، ادعاهایی درباره حضور 10 تا 15 میلیون شهروند افغانستان در ایران مطرح کردند.
